Giresun limanından Avrupa ülkelerine fındık ihracına paralel olarak, 19. yüzyılın ortalarından itibaren ticaretin getirdiği canlılık, Giresun’da yeni bir yaşam tarzı ve buna uygun bir konut tipinin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Özellikle ticareti büyük oranda elinde bulunduran varlıklı kesim, bugünkü adıyla Zeytinlik Mevkii olarak bilinen Gogora Mahallesinde yeni bir yaşam alanı oluşturmuşlardır.

Jandarma Okulu Sokak

Dar sokaklardan oluşan Zeytinlik Mevkiinde inşa edilen konutlar; taşlık, şenlik, çamaşırlık, sarnıç, çeşme, kuyu, müştemilat gibi birimleriyle karmaşık yapı şeklinde tasarlanmıştır. Burada yer alan konutlar meyilli bir alan üzerine konumlandırıldığından her biri doluluk – boşluk oranları dikkate alınarak birbirlerinin manzarasını kesmeyecek şekilde sıralanmıştır.

Dik sokak  

Giresun genelinde bakıldığında özellikle cephe düzenlemesi bakımından il ve ilçe merkezlerinde kendine özgü yapı tipleri ortaya çıkmıştır. Giresun İl merkezinde yer alan konutlar tip yapı mantığı ile inşa edilmiş olup, daha önce belirlenen birkaç yapı tipi dışında başka bir arayışa girilmemiştir. Plan bakımından iç sofalı ve köşe sofalı plan tipi tercih edilmiştir. İç sofa planlı evlerde merdiven, ya simetri ekseni üzerinde ya da simetri ekseninin bir tarafında yer alır. Yine il merkezinde yer alan bu yapılarda üst kata çıkılan merdivenin üzerinde kalan boşluk ile çatı arasında, başka bölgelerde örneği bulunmayan ve yörede çatı piyesi olarak anılan bir kiler bölümü yer alır.

İç Sofalı Plan Tipi İç Sofalı Plan Tipi Köşe Sofalı Plan Tipi  

Geleneksel Türk evlerinde her odanın; ocak, sedir, peyke, raf, yüklük gusülhane, niş gibi birimleriyle bir ailenin tek başına yaşayabileceği şekilde düzenlendiği görülür. Bu nedenle odalarda mahremiyet ve dışa kapalılık söz konusudur. Giresun il merkezinde yer alan konutlarda ise odalarda yüklük, sedir, raf, gibi birimlerin olmadığı, ocağın ise sadece bir odada yer aldığı görülür. Bu odaların en önemli özelliği ise sofaya açılan kapılarının dışında, diğer odalara açılan ikinci bir kapısının yer almasıdır. Bu nedenle Giresun evlerinde dışa kapalılıktan bahsetmek söz konusu olamaz. Bunun da ev içerisinde yaşanılan kültür ile alakası söz konusudur. İlçelerde yer alan konutlarda, odalardan sadece bir tanesinde salonla bağlantı kurulduğu, diğer odaların ise bir kapı ile sofaya açıldığı görülür.

Oda düzenlemesi

İl merkezinde yer alan konutlarda cephe düzenlemesi bakımından üç farklı tip kullanıldığı, bunlardan ilkinin ve en çok kullanılanın “balkonlu cephe” tipi olduğu anlaşılır. Bu tipte giriş üzerinde elibelinde ya da sütunla taşınan bir balkon yer alır. Balkonlar ahşap, metal ya da taş olmak üzere üç tip gösterir. İkinci cephe tipi ise “direk ya da sütunlu kat çıkmalı cephe” tipleridir. Bu tipteki cephelerde üst kat komple çıkma yapar ve bu çıkmalar dört ya da altı adet ayakla taşınır. Üçüncü tip cepheler ise “düz cephe” olarak adlandırdığımız cephelerdir ki bu tipte çıkma ya da balkon görülmez.

1- Balkonlu Cepheler 2- Direk veya Sütunlu Kat Çıkmalı Cepheler 3- Düz Cepheler  

Giresun konularında kapıların önemli bir yeri olup, özellikle kapı tablaları ve söveler, süslemenin en yoğun görüldüğü noktalardır. Bahçe kapısı, giriş kapısı ve oda kapısı şeklinde görülen kapılar; tabla düzenlemesi ve süsleme bakımından çeşitlilik gösterir. Bahçe kapıları söve düzenlemesi bakımından düz, sütunce şeklinde ve kare ayak şeklinde; süsleme bakımından S kıvrımlı, C kıvrımlı ve baklava dilimi motifli kapılar şeklinde gruplandırılır. Oda ve giriş kapıları ise tabla düzenlemesine, motif düzenlemesine ve kapı tepeliklerine göre gruplara ayrılır. Tespit edilen tiplerin dışında herhangi bir arayışa gidilmez.

Cümle Kapıları  

Giresun geleneksel konutlarında burgaç olarak da tanımlanan ferforjelere çok önem verildiği ve her birimin kendine özgü bir ferforje tipi olduğu görülür. Ferforje uygulamaları pencere, balkon ve tırabzanlarda görülür ve her birinde ayrı bir düzenleme söz konusudur. Trabzanlarda, iki ucu spiralli dikey yönlü yassı metal çubuklardan ya da üst üste iki S kıvrımının yerleştirilmesiyle düzenlenen metal çubuklardan oluşur. Pencerelerde ya C ya da S kıvrımlı burgaç tipi uygulanır. Balkonlarda ise S kıvrımlı, elips görünümlü, kalp görünümlü, spiralli ya da dairesel başlıklı olmak üzere beş farklı uygulama görülür. S kıvrımlı düzenlemeler görünümüne göre kendi içinde farklı tipler oluşturur. Giresun evlerinde bu tiplerin dışında herhangi bir ferforje uygulamasına gidilmemiştir.

Pencereler

Giresun evlerinde, süslemede kullanılan motifler ve bunların uygulama alanları neredeyse bütün konutlarda aynıdır, zanaatçı farklı arayışlara girmez. Dış cephelerde; kat ve köşe silmelerinde, saçaklarda, kapı söve ve lentolarında, pencere söve, lento ve saçaklarında, korkuluk burgaçlarında, taşıyıcı sütunlarda, bahçe ve giriş kapı kanatlarında, konut içinde ise; oda kapılarında, ocak yaşmaklarında, dolap kapaklarında ve tavanlarda süs unsurlarına yer verilir. Kısıtlı alanlarda görülen motifler, uygulandığı yüzeyin formuna göre belirlenir. Malzemenin işlenebilirliğine göre yüzeyler, uygun süsleme kompozisyonuyla doldurulmuştur.

Tavanlar (ahşap taklit kündekari çakma tekniğinde)    

Yukarıda bahsedilen özellikleri ile sivil mimarlık araştırmalarında farklı bir konum ve niteliğe sahip olan geleneksel Giresun evlerinin yanlış müdahale ya da iklimsel nedenlerle her geçen gün yıprandığı ve yok olduğu, son zamanlarda bazı yapıların kamulaştırılarak onarılmaya başlandığı, ancak restorasyon aşamasında bilimsel araştırmaların dikkate alınmaması nedeni ile yanlış uygulamaların söz konusu olduğu görülmektedir. Giresun Üniversitesi Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Gazanfer İLTAR tarafından hazırlanan “Giresun İli Kentsel Konut Mimarisi” isimli tez, Giresun evleri ile ilgili bundan sonra yapılacak restorasyon çalışmalarına yardımcı olması ve geleneksel Giresun konutlarının, ulusal konut mimarisindeki yerinin belirlenmesi bakımından önemli bir kaynaktır.

Zeytinlik Mahallesi Koruma Kurulu tarafından II.derece Çevresel Kentsel Sit Alanı ilan edilmiştir. Mahallede 80 adet tescilli Sivil Mimarlık Örneği tarihi ev vardır. Geçmiş yıllarda hiçbir işlem yapılmadan tamamen kaderine terk edilen evlere son yıllarda önem verilmeye başlanmış, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Valiliğimiz ve evlerin sahipleri tarafından evler birer birer onarılmaya başlanmıştır. Bu şekilde yaklaşık 50 ev restore edilmiş geriye kalanlar da ileriki yıllarda değerlendirilerek restore edilmesi ve tarihi Zeytinlik Mahallesi Evlerinin tamamının kurtarılması planlanmaktadır. Restore edilen evlerden 21’İ Kültür ve Turizm Bakanlığının Taşınmaz Kültür Varlıklarının Onarımına Katkı Fonundan alınan yardımlarla, 28’i ev sahiplerinin kendi imkanlarıyla, 3’ü de Valiliğimizce restore edilmiştir.

Giresun İlindeki Tescilli Ev Sayısı

Yrd. Doç. Dr. Gazanfer İLTAR